Moge ik  de sereniteit ervaren om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen, de moed om te veranderen wat ik kan veranderen, en de wijsheid om het verschil te kennen. 

Reinhold Niebuhr

De afstand tussen waar we zijn en waar we zouden willen zijn is gelijk aan de grootte van ons lijden. Deze uitspraak uit de boeddhistische tradities bereikte me onlangs tijdens een stilteretraite. Het bracht me terug bij het woord discrepantie, een term die ik aan het begin van mijn verdiepende studies in de wereld van mindfulness beter leerde begrijpen. Discrepantie komt etymologisch van het Latijnse dis-crepare, uiteen-knarsen. Toegepast op onze psychische beleving van mens zijn drukt het vrij plastisch een zekere vorm van lijden uit. Het uiteen-knarsen vindt plaats tussen de huidige toestand van wie we zijn / waar we zijn en een verbeelde toestand van wie we zouden willen zijn / waar we zouden willen zijn.

Leren opmerken dat deze discrepantie aanwezig is, dat we elders of anders willen zijn dan wie of waar we nu zijn, is één van de kern-aspecten van mindfulness of opmerkzaamheid. 

Verlangen creëert lijden. Een uitspraak die wordt toegeschreven aan de boeddha. En tegelijk is het net ons verlangen naar een betere wereld, een heilzamere manier van met elkaar en onszelf omgaan die ons voortstuwt en ons motiveert ons in te spannen, onze reactiepatronen te belichten door op een stilteretraite of in psychotherapie te gaan, een mindfulnesstraining te volgen of dan toch maar eens te overwegen om yoga te gaan beoefenen.

Mindfulness wordt gedefinieerd als bewust aandacht schenken aan dit moment, zonder oordeel. Het helpt ons de dingen te zien zoals ze zijn, te leren ontspannen in de zo-heid der dingen, en geen extra lijden toe te voegen. Het helpt ons te aanvaarden wat nu blijkbaar is, helpt ons belichten hoe dit heden is gevormd door alles wat eraan vooraf ging. Miljarden jaren evolutie, het ontstaan van het heelal, de sterren en planeten, het leven op aarde. En hoe ook die eerste vormen van leven op aarde de strijd om te bestaan reeds uitdrukten. Dit kan ons helpen om het misschien niet allemaal zo persoonlijk te nemen – het is niet onze schuld – waardoor we misschien terug wat dieper kunnen ademen en ons vrijer kunnen bewegen in onze lichamen. Het regelmatig beoefenen van mindfulness of opmerkzaamheid helpt ons ook om de verlangens die we misschien onbewust met ons meedragen helderder te zien en te begrijpen, en hoe de soms blinde driften die ons voortstuwen ons tot slaaf maken, waardoor we de rijkdom van wat het leven hier en nu aanbiedt misschien niet meer zien of appreciëren.

Wij mensendieren evolueerden zo dat we vier keer meer aandacht hebben voor het negatieve dan het positieve. In oorsprong diende dit uiteraard om onze overlevingskansen te verhogen. Je kan bijvoorbeeld maar beter één keer te veel denken dat die stok daar in het halfduister een dodelijke slang is dan één keer te weinig. Maar recente onderzoeken suggereren ook dat 90% van onze angsten nooit uitkomt. De eenvoudige beoefening van dankbaarheid of appreciatie van wat goed is in onze levens is een krachtig tegengif tegen dit evolutionaire zwart kijken en bevordert tevredenheid.

Mindfulness leert ons dus om ons bewust te worden van wat ons soms consumeert en bezighoudt, bijvoorbeeld het continu nastreven van iets wat er niet is, of doemscenario’s bedenken. Door dit helderder te zien kunnen we leren om bewust onze aandacht te verleggen, bijvoorbeeld naar wat hier en nu al goed is, of naar de fysieke realiteit van elke in- en elke uitademing, of naar de geluiden, en op die manier de onheilzame patronen van ongezond verlangen of ons zorgen maken niet langer te voeden. Dat wat gevoed wordt, groeit. Zo is dat ook in onze hersenen. De patronen die we vaak herhalen worden sterker en creëren makkelijker te nemen routes. Gewoontepatronen dus. Maar ons brein is plastisch, dus we kunnen levenslang blijven leren, en door herhaling heilzamere paden aanleggen. Wat een goed nieuws, toch?

Aanvaarding van hoe het nu is, is niet hetzelfde als passieve berusting. Mindfulness helpt ons te aanvaarden wat nu is, wat een noodzakelijke eerste stap is in het juist leren inschatten van een situatie, zonder er nodeloos over te piekeren of een onheilzaam patroon te blijven herhalen. Dit geeft ons meer ruimte in het overwegen van de stappen die we in het nu kunnen zetten in de richting van wat heilzaam of constructief is. In die zin leren we om onze verlangens en de noden van de wereld om ons heen gezonder te navigeren.

Dus wees welkom om hier samen mee te oefenen. Om samen te vallen en weer op te staan. We lijden en ontwaken samen. Welkom om de kracht van sangha te ervaren, de ondersteuning van de gemeenschap van mensen die samen op pad zijn. De sa in het woord sangha (Sanskriet) is dezelfde sa als in ons Nederlandse woord samen. Welkom om samen de discrepantie / het uiteenknarsen te ontleren, om vrede te voelen groeien, diep in onze lijven, in onze botten, in al onze weefsels, in onze dagen en nachten. 

Kostbaar leven. Kwetsbaar leven. Veerkrachtig leven. 

Met een wereld om ons heen in continue beweging en verandering – politiek, economisch en klimatologisch – stelt dat ons voor grote uitdagingen. Hoe kunnen we die uitdagingen nuchter én betrokken tegemoet treden zonder in machteloosheid, angst, cynisme of blinde reactiviteit te vervallen? Hoe kunnen wij mensendieren onze zenuwstelsels en elkaars zenuwstelsels helpen reguleren om dit leven ten volle te leven, alert en ontspannen? Hoe vinden we balans tussen contemplatie en activisme?

Misschien kan het volgende boeddhistische verhaal ons inspireren? Ik hoorde het zenboeddhist Tom Hannes vertellen op Het Zombie Fires festival waar we allebei optraden, en het is me steeds bijgebleven.
Het verhaal van Kannon en Amida. Amida, of Amithaba, staat bekend als de boeddha van het gelukzalige, zuivere land, die mediteert en zich in een toestand van gelukzaligheid bevindt. En dan is er zijn assistente Kannon. Kannon in Japan – ook bekend als Kwanyin in China, Chenrezig in Tibet, of Avalokiteshvara, de bodhisattva van compassie in het Mahayana boeddhisme – is de belichaming van mededogen. Kannon is vooral gericht op onze menselijke wereld, met zijn vele lagen van lijden, en Kannon zit nooit zonder werk. Maar deze taak van compassioneel te hulp schieten waar nodig, is zo veeleisend dat Kannons hoofd in tweeën splijt. Toegewijd als ze is aan haar taak om mededogen te bieden, gaat ze door, en haar hoofd splijt steeds weer open. Pas wanneer Kannons hoofd in tien vormeloze hompjes is gespleten, komt Amida uit zijn gelukzalige land en helpt Kannon een handje, door de hompjes tot hoofden te kneden en zijn eigen hoofd er bovenop te plaatsen. Dit voorkomt dat Kannons hoofd verder opensplijt en ze kan haar mededogende werk met meer evenwicht doen. Misschien heb je deze boeddhistische beelden met elf hoofden wel eens gezien?

Dit verhaal herinnert ons eraan dat we zowel wijsheid als mededogen nodig hebben. Zonder wijsheid leidt mededogen alleen tot uitputting, cynisme, depressie en burn-out. En zonder compassie wordt wijsheid zelfingenomen en afgesneden van de wereld.

Waar je ook bent en voor welke uitdagingen je je misschien bevindt, ik wens je alle goeds toe, veerkracht, vitaliteit en vrede, en breid die wensen graag uit naar alle levende wezens.

Het regelmatig beoefenen van contemplatie en innerlijke stilte kan ons helpen te herbronnen, onze overbevraagde lichamen te ontspannen, onze overprikkelde zenuwstelsels te reguleren. Vanuit een toestand van hervonden evenwicht kunnen we er eenvoudigweg meer zijn voor elkaar, voor de wereld en haar vele noden.